مسعود فکری:
نظام آموزش عالی در کشور ما یک نظام چند ضلعی است
به گزارش روابط‌عمومی «سمت» ، به همت پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم‌انسانی سمت، نشست بررسی راهکارهای دستیابی به اهداف اسناد بالادستی آموزش عالی با دبیری علمی حمیدرضا خادمی معاون پژوهشی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم‌انسانی دانشگاه‌ها (سمت) یکم بهمن‌ماه برگزار شد.
خادمی در ابتدای این نشست گفت: در نشست بررسی راهکارهای دستیابی به اهداف بالادستی در آموزش عالی در خدمت محمدرضا آهنچیان مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت علوم هستیم. همچنین دکتر مسعود فکری مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و محسن شریفی مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی پژوهشی وزارت علوم حضور دارند. این نشست در ادامه سلسله نشست‌هایی که قبلاً در پژوهشگاه‌های سازمان «سمت»، برگزار شده و ان‌شاءالله برگزار خواهد شد و تصمیم بر این است که بتوانیم محتوای این نشست‌ها را پیاده‌سازی کرده و سپس در قالب کتابچه‌ای عرضه کنیم.
وی افزود: همان‌طور که مستحضر هستید در حوزه آموزش عالی، سندهای مهمی وجود دارد که سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 است. همچنین قانون برنامه 5 ساله ششم توسعه است و سند نقشه جامع علمی کشور است و به‌هرحال وظایف و سیاستگذاری و اهدافی را برای پژوهش و آموزش در کشور ترسیم شده است.
خادمی در ادامه از مسعود فکری درخواست کرد که به ارائه خود بپردازد
فکری اظهار کرد: سازمان «سمت»، سازمانی است که با نگاهی فرا مأموریتی که به موضوعات مربوط به آموزش عالی هم می‌پردازد. تلاش می‌کنم از حوزه فرهنگی و سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی که حوزه مسئولیت خودم است، فراتر نروم و در آن حیطه صحبت کنم.
وی افزود: مسئله اصلی ما این است که ما با سه کلیدواژه مواجهیم که هرکدام از اینها نقش مأموریتی نهادهایی را در حوزه وظایف و تکالیف خودشان مشخص کند که شامل اسناد بالادستی و آموزش عالی و سوم نسبت میان صف و ستاد است که چیزی به‌عنوان وزارت علوم در ستاد و دانشگاه، پژوهشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در صف قرار دارند.
این کارشناس در ادامه سخنانش اظهار کرد: در بخش اول که اسناد بالادستی است، هرچند ما اسناد بالادستی برای همه بخش‌های کشور داریم اما برخی از حوزه‌ها دارای اسناد ویژه هم هستند و علتش این است که نهادهای مرتبط با آنها متفاوت هستند. قبل از اینکه این را توضیح دهم، نکته‌ای که در این ترکیب سه‌گانه‌ای که در این نشست از دو برادر دیگرمان آقایان آهنچیان و شریفی برخوردار خواهیم شد، علتش این است که نظام آموزش عالی در کشور ما یک نظام چندضلعی است و هرکدام از آن اضلاع دارای اهمیت هستند و نقش تأثیرگذاری در یکدیگر را دارند. اگرچه ممکن است متساوی‌الاضلاع نباشند، اما با هم نسبت تناسب و ارتباط و پیوستگی را دارند.
مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تصریح کرد: اگر بخواهم مصداقی توضیح دهم، دانشگاه یک مسئولیت علمی دارد و یک مسئولیت پژوهشی و مسئله‌یابی و حل مسئله دارد و یک وظیفه اجتماعی دارد و طبیعتاً یک دانشجویی که 4 سال برای تحصیل به دانشگاه می‌آید صرفاً دریافت‌کننده یکسری مباحث نظری نیست. او می‌خواهد روش و شیوه مسئله‌یابی و حل مسئله که ذیل مسائل پژوهشی مطرح می‌شود را یاد بگیرد و آن اطلاعات پایه را به آن آموزش می‌دهد، اما شخصیت او به‌عنوان یک فرد کنشگر در عرصه اجتماعی و فرهنگی مرتبط با ضلع سوم است که آن فضا و زیست بومی است که از نظر فرهنگی و اجتماعی برای او فراهم شده است.
فکری بیان کرد: اگر بیاییم سراغ سمت به‌عنوان‌مثال به‌عنوان تولیدکننده منابع آموزشی و کمک‌آموزشی و مبنایی در حوزه علوم‌انسانی و اسلامی، شما وقتی به یک کتاب نگاه می‌کنید این کتاب یک ماهیت انتقال اطلاعات، یک ماهیت آموزش روش تحقیق و بررسی کردن در موضوعی در زمینه خاص دارد و طبیعتاً یک آثار اجتماعی و فرهنگی را هم‌روی مخاطب خود می‌گذارد لذا یافتن چنین شکل ترکیبی میان اینها خودش را در قالب آموزش عالی معنا می‌کند.
وی اضافه کرد: حالا بیاییم سراغ آن سه مفهوم پایه که می‌تواند تکلیف ما را در اینجا روشن کند و نسبت میان این سه قسمت که در این نشست موردتوجه قرار گرفته است، یک نسبت کاملاً منطقی و معقول است اگرچه ممکن است در یک مؤسسه دانشگاهی ضلع آموزش بر ضلع پژوهش برای مخاطبان اصلی‌اش که دانشجویان باشند بیشتر باشد، ممکن است در یک مؤسسه‌ای آن‌یکی ضلع دیگر.
مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم تصریح کرد: اسناد بالادستی که عرض کردم دودسته هستند یک دسته اسناد بالادستی مشترک و یک دسته اسناد دستی ویژه هستند. مثلاً سند چشم‌انداز که برای کل کشور در حوزه‌های اقتصاد، تکنولوژی، بهداشت و سلامت و مانند آنها یک سطحی را تعریف کرده است آنگاه بعد از آن قانون‌های 5 ساله که الان در اواخر 5 ساله ششم هستیم سعی کرده است مصداق‌های او را در قالب‌های قابل‌اجرا در برنامه قرار دهد و لذا مثلاً در برنامه 5 ساله ششم شما می‌بینید از ماده 63 در بخش 12 به موضوع آموزش که شامل آموزش عالی می‌شود و علم و فناوری ذیلش تعریف شده است تعداد زیادی از مواد یعنی تا ماده 67 به این موضوع پرداخته شده است.
وی افزود: علاوه‌برآن آن سند توسعه علمی کشور وجود دارد و ما در حوزه فرهنگ و مسائل اجتماعی اسناد دیگری هم داریم مثلاً سند مهندسی فرهنگی کشور، اگرچه هنوز در حال رفت آمد بین دبیرخانه و مجموعه‌های دیگری است که قرار شده است در آن خصوص اظهارنظر کنند و یا سند اسلامی شدن دانشگاه‌ها که منظور اسلامی شدن دانشگاه‌ها آن است که چطور می‌توانیم فضا را به سمت آن شاخص‌ها و ارزش‌هایی که در آن سند دیده شده است، نزدیک کنیم و اینها از آن سندهایی است که در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی طرح شده است.
این کارشناس تصریح کرد: علاوه‌برآن ما یک تکلیف مدونی هم داریم که تقریباً در همین حوزه‌های آموزش، پژوهش و فرهنگ اجتماعی هم هست و آن برنامه‌هایی است که در هر دوره وزارتی در نظر گرفته می‌شود مثلاً ما الان یک سند راهبردی فرهنگی و اجتماعی در وزارت علوم داریم که من این را بازنویسی کردم که برگرفته از اسناد بالادستی و هم از برنامه‌ای که مقام عالی وزارت در ابتدای مسئولیت خود به‌عنوان سرفصل‌های اساسی که می‌خواهند در دوره به آن بپردازند، تدوین کردند و بعد آنگاه هرسال این پایش می‌شود که میزان درصد پیشرفت هرکدام از این اهداف که در ردیف‌ها و جدول‌هایی که داشته کشف شود تا مشخص شود اگر جایی به مانعی برخورده است، علتش چیست؟
سه دسته اسناد پژوهش کشور را راهبری میکنند
محسن شریفی مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دیگر سخنران این نشست بود، وی گفت: ما وقتی در حوزه پژوهش و اسناد بالادستی صحبت می‌کنیم سه دسته اسناد که پژوهش کشور را راهبری میکنند، می بینیم. یک دسته دیگر اسنادی میان دست و یا میانی و نهایتا اسنادی که بیشتر جنبه اجرایی دارند و بخشی ستاد و صف در دانشگاه ها، مراکز تحقیقی و فناوری و پژوهشی قابل استفاده هستند.
وی افزود: همه اینها بعضاً اهداف مشخصی را تعیین کردند و به‌صورت عدد و رقم قابل‌پیگیری است و شاخص‌هایی در آنها وجود دارد که کاملاً مشخص است و برخی از آنها اهداف کلی دارند، چون راهکارهای دستیابی به اهداف را امروز می‌خواهیم مورد بررسی قرار دهیم. اهدافی است کلی که به‌نوعی با تجمیع اهداف ریز قابل‌پیگیری و رصد هستند که ما به آن اهداف جزئی و کلی که در همه این اسناد وجود دارد تا چه حد رسیدیم و اقداماتی که کردیم تا چه حد برای رسیدن مؤثر و یا موفق بوده است.
این کارشناس در ادامه سخنانش اظهار کرد: نکته دیگر اینکه نقش ساختارها، ساختارهایی که در کشور به وجود می‌آید تحت عنوان دانشگاه، پژوهشگاه و مراکز فناوری و پژوهشی به نظر من خیلی مهم است و در طول سال‌های گذشته و بعد از انقلاب تلاش زیادی برای ایجاد آنها شده است.
وی تصریح کرد: بازیگر دوم که می‌تواند موردبحث قرار گیرد نقش نیروی انسانی متخصص که ما چقدر متناسب با این راهکارها به اهدافی که در اسناد بالادستی است. نیروی متخصص در اختیار داریم، زیرا در برخی دیگر از حوزه‌ها مانند آموزش و فرهنگی خود تربیت نیروی متخصص یکی از اهداف پیش‌بینی‌شده است که اسناد ما را به آن سمت می‌برد ولی در حوزه پژوهش، رسیدن به اهداف نیاز به داشتن نیروی متخصص هست و شاید در وهله اول تربیت نیروی متخصص هم یکی از اهداف باشد، ولی خیلی از اهداف منوط به داشتن نیروی متخصص است، لذا من این را شاید به نوع دیگری متفاوت از دوستان دیگر آن را عنوان کنم و آن هم این است که نقش داشتن نیروی متخصص در دستیابی به اهداف چقدر می‌تواند مفید و مؤثر باشد و من اینجا داشتن نیروی متخصص را نه به‌عنوان یک هدف بلکه به‌عنوان یکی از ملزومات رسیدن به اهداف پژوهش عرض می‌کنم.
شریفی گفت: محور سوم بخش برنامه‌ریزی‌ها و آیین‌نامه‌ها و مقرراتی است که از جنس مدیریتی است و به‌عنوان اسنادی که شاید بیشتر جزو اسناد میانی و یا پایین‌دست آنها را که بیشتر در ستاد و صف مطرح هستند و من این سه محور را خدمت شما عرض کردم که ما اگر دنبال راهکاری باشیم برای اینکه رصد کنیم میزان دستیابی به اسناد بالادستی و یا چاره‌ای برای آینده بجوییم باید این سه محور را مدنظر قرار دهیم.
وی یادآور شد: من مروری به اسناد بالادستی کردم، به نظر من در مورد اسناد بالادستی آنچه در محتوای این اسناد منعکس شده است ما کم نداریم در حوزه پژوهش و به‌اندازه کافی، بزرگان ما نشسته‌اند و آنچه که در حوزه پژوهش هست و برای تمام بازیگرانی که در پژوهش مؤثر هستند نقش تعیین شده و تکلیف تعیین شده است و ما اگر بتوانیم اینها را انجام دهیم کشور ما در حوزه پژوهش که در خیلی از زمینه‌ها سرآمد است به طور کامل به آن اهداف کلان نظام خواهد رسید، ولی وقتی بخواهم در دو جمله اینها را خلاصه کنم در اسناد به‌کرات ما می‌بینیم بر اینکه بتواند پژوهش کشور، نیاز جامعه را از هر حیث رفع کند و در خدمت جامعه و زندگی باشد، تأکید شده است.
وی تأکید کرد: نکته دوم این است که پژوهش فناوری بتواند اقتدار برای کشور ایجاد کند و جایگاه بین‌المللی برای کشور بسازد. نقطه عطف و مشترک تمام اسناد شاید در این دو جمله باشد که پژوهش باید در خدمت جامعه باشد و بتواند نیاز جامعه را رفع کند در همه زمینه‌ها و از طرف دیگر هم بتواند اقتدار بین‌المللی و جایگاه بین‌المللی را ایجاد کند و سرآمدی را برای کشور را به دنبال داشته باشد.
آموزش عالی یک پدیده ملی در کشور است
آهنچیان مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت علوم آخرین سخنران این نشست بود، وی گفت: اسناد بالادستی که در حوزه محور و تصمیم‌گیری‌ها هستند به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ یک گروه از آنها که توسط وزارت علوم تصمیم‌گیری می‌شوند و مانند شورای‌عالی انقلاب فرهنگی می‌تواند باشد و مستحضر هستید شورای‌عالی دارای ستادهای انشعاب یافته است که معروف‌ترین آن ستاد اسلامی شدن دانشگاه‌ها است. شورای تحول و ارتقای علوم‌انسانی بیش از 10 سال است که در کشور ایجاد و فعالیت می‌کند و شما به‌خوبی استحضار دارید که سمت دراین‌رابطه قراردادی با شورای تحول دارد که مصوبات شورای تحول و برنامه‌های جدیدش در یک مسیر با سرعت بالا منتشر کند که اقدام مناسبی بوده و آن حرکت اقناع‌سازی را درباره پروژه‌هایی که قصد داشتند در جامعه دانشگاهی رخ بدهد، اتفاق بیفتد.
وی افزود: به جز مجلس شورای اسلامی و شورای‌عالی انقلاب فرهنگی که خارج از وزارت علوم در کار تهیه اسناد بالادستی هستند، گاهی ممکن است دستوراتی به وزارت علوم ارائه دهند که قاعدتاً همیشه این قواعد هم‌پوشانی و یکپارچگی با هم نداشتند ولی وزارت علوم موظف بوده به‌عنوان بالاترین دستگاه اجرایی انتظام بخش آموزش عالی کشور که آنچه در قالب واحد یا اسناد بالادستی حکم می‌شود را انجام داده و خود را با آن تطبیق دهد. دوستان مستحضر هستند همیشه تکلیف‌های ارائه شده با وظایف وزارت علوم در هماهنگی نیست اما درعین‌حال تابعیت سلسله مراتبی که وزارت علوم خودش را نسبت به آنها ملزم می‌داند در مواردی هم که ممکن است سیاست‌های ابلاغی باسیاست‌های وزارت علوم، هماهنگ نباشد اینجا کاملاً متعهدانه موردنظر قرار می‌گیرد و برای اجرایی شدن آنها تلاش می‌شود.
آهنچیان تصریح کرد: دومین مرجع شورای گسترش است که به‌عنوان بزرگ‌ترین برنامه‌ریز آموزش عالی در داخل وزارت علوم است و تمام سیاست‌های آموزشی و پژوهشی کشور به جز بحث‌های توسعه‌ای در آن شورا مصوب می‌شود و سپس توسط وزیر و یا معاونان مربوطه به آموزشگاه‌ها و مؤسسات و پژوهشگاه‌ها اعلام می‌شود.
وی بیان کرد: درباره محورهای آسیب اگر بخواهم سخن بگویم، ما 5 محور داریم که در اجرای سیاست‌ها و تحقق آنها و اهدافی که در آموزش عالی از جمله نقشه آموزش عالی کشور وجود دارد. یکی نگاه به آموزش عالی به‌عنوان یک جزیره و پدیده ملی شامل پدیده فرهنگی اجتماعی و سیاسی که یک پدیده ملی را شکل می‌دهد.
آهنچیان با بیان اینکه آموزش عالی یک پدیده ملی در کشور است که برای پیشبرد اهداف آن نمی‌توانیم اتکا به معاونت آموزشی و پژوهشی و سمت و تولید مقاله اکتفا کنیم، گفت: احساس می‌کنم که اینکه یک نهاد عمومی و متکی به بسیاری از نهادهای دیگر است، بدون همکاری آنها بسیار ضعیف می‌شود و مانند نهالی می‌شود که اگرچه رشد کرده اما چون تغذیه مناسبی نداشته این رشد کافی نبوده است و ثمردهی‌اش مورد انتظار نبوده است. وقتی بخواهیم سؤال کنیم وزارت علوم ثمره‌هایت کجاست، آنجا باید نگاهی به بستری که باید غذا و آب این نهال را فراهم می‌کرده است، بیندازیم و قاعدتاً در اینجا بحث مالکیت در نگاه هم‌گرایانه بین وزارت علوم خیلی از دستگاه‌ها به‌صورت جدی مطرح می‌شود.
نظر شما :